Jak dzielą się spółki kapitałowe? Jak wygląda kwestia odpowiedzialności za zobowiązania?

Spółka kapitałowa jest to prawna forma organizacji podmiotów gospodarczych, w której istotą funkcjonowania jest kapitał. Spółki kapitałowe to spółki akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością. Ich ustrój reguluje ustawa Kodeks spółek handlowych. Obok spółek kapitałowych, prawo polskie wyróżnia spółki osobowe.

Akt założycielski w spółkach kapitałowych

Akt założycielski to – najogólniej mówiąc – umowa zawierająca wszystkie istotne sprawy związane z prowadzenie spółki. W przypadku spółek z o.o. takim dokumentem jest umowa spółki, dla spółek akcyjnych – statut spółki. Niemożliwe jest założenie spółki bez umowy (statutu).

Akt założycielski należy zawrzeć w formie notarialnej z jednym wyjątkiem. Umowę spółki z o.o. można zawiązać poprzez portal S24, tj. system Ministerstwa Sprawiedliwości. Mimo wielu zalet tego rozwiązania ma ono jedną istotną wadę. Nie da się swobodnie modyfikować treści umowy spółki, a można jedynie korzystać z dostępnych wariantów.

To sprawia, że możliwość założenia spółki z o.o. przez internet dostępna jest jedynie dla podmiotów prostych, bez niestandardowych zapisów. Polskie prawo nie przewiduje opcji założenia spółki akcyjnej przez internet.

Spółka kapitałowa w organizacji

Spółka kapitałowa w organizacji to stan przejściowy pomiędzy zawiązaniem spółki a uzyskaniem wpisu do KRS. Spółki w organizacji nie posiadają osobowości prawnej, ale stosuje się do nich przepisy o osobach prawnych.

To znaczy, że spółki w organizacji mogą zawierać umowy, nabywać lub sprzedawać towary albo usługi, kupować nieruchomości, zatrudniać i zwalniać pracowników, wytaczać procesy przed sądem i same być pozywane pozwana.

Inaczej mówiąc – spółki w organizacji są wyposażone w podmiotowość prawną, czyli możliwość bycia stroną w stosunkach cywilnoprawnych.

Spółka kapitałowa i kwestia kapitału zakładowego

Jak zostało wyżej wspomniane, istotą funkcjonowania spółek kapitałowych jest kapitał spółki. Kapitał może mieć formę pieniężną, materialną (np. nieruchomości, maszyny), jak i niematerialną (np. patenty, prawa autorskie). Minimalny kapitał zakładowy, aby utworzyć spółkę, to:

• 5 000 PLN w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,
• 100 0000 PLN w przypadku spółki akcyjnej.

Uwaga – w przypadku umowy spółki z o.o. zawartej przez internet, kapitał zakładowy musi być wniesiony w formie pieniądza.

Podstawową funkcją kapitału jest zabezpieczenie wierzycieli spółki przed niewypłacalnością. Dzięki pieniądzom i środkom niematerialnym, spółka ma pewien majątek już od pierwszych dni działalności, z którego może spłacić swoje (ewentualne) długi. Nie oznacza to, że nie można korzystać ze zgromadzonych środków.

W k.s.h. nie ma przepisów wprost nakazujących pozostawienie pieniędzy na koncie spółki do końca okresu jej istnienia. Kapitał można wyjąć spożytkować np. na zakup maszyn.

Jako że spółki kapitałowe opierają swoją działalność na kapitale, a nie na wspólnikach, to ich skład osobowy jest zmienny. Najprościej mówiąc – wejście lub wyjście w szeregi wspólników opiera się na zakupie (zbyciu) udziałów lub akcji spółki. To odróżnia spółki kapitałowe od osobowych, w których zmiana składu osobowego jest trudna, a czasami wręcz niemożliwa.

Podatki w spółkach kapitałowych

W branżowych publikacjach można spotkać się z twierdzeniem, że spółki kapitałowe są podwójnie opodatkowane. Wynika to z tego, że w spółkach z o.o. i akcyjnych zarówno spółka, jak i wspólnicy są podatnikami podatku dochodowego. Przedmiotem opodatkowania jest zysk spółki oraz dywidenda wypłacona jej akcjonariuszom lub wspólnikom.

Podatek dochodowy od zysku spółki wynosi w 2019 r. 19% (CIT dla małych podatników – 9%), a od dywidendy – 19%. W 2020 r. zajdą zmiany w prawie, skutkujące m.in. zmianą limitu dla małego podatnika, o czym szerzej pisaliśmy tutaj.

Odpowiedzialność za zobowiązania w spółkach kapitałowych

W spółkach kapitałowych, odpowiedzialność za zobowiązania, ponosi sama spółka. W dużym skrócie oznacza to, że kiedy spółka zaciąga jakiś dług, to odpowiedzialność za dług ponosi spółka, a nie wspólnicy. Wspólnicy ponoszą ryzyko związane z możliwością utraty wniesionych wkładów.

Jeżeli przedsięwzięcie, w którego celu utworzono spółkę nie powiedzie się – wspólnik straci tylko to, co włożył w ramach kapitału początkowego. M.in. właśnie dlatego przedsiębiorcy tak często wybierają spółki z o.o. i akcyjne, jako formy prowadzenia działalności.

Sytuacja wygląda nieco inaczej w przypadku członków zarządu (bo bycie wspólnikiem spółki nie równa się zasiadania w szeregach jej zarządu i na odwrót) spółek kapitałowych. Kodeks spółek handlowych przewiduje, że członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają za zobowiązania solidarnie ze spółką.

Zasada ta obowiązuje, jeżeli wspólnicy (nieumyślnie bądź w wyniku umyślnego niedbalstwa) podali nieprawdziwe dane w oświadczeniach dotyczących pełnego pokrycia wkładu własnego. Takie oświadczenia sporządza się np. rejestrując spółkę albo zgłaszając do sądu fakt podwyższenia (obniżenia) kapitału.

Członek zarządu może zostać zwolniony z odpowiedzialności może (zgodnie z art. 299 § 2. k.s.h.) za zobowiązania spółki, gdy wykaże, że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu albo,
• że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy albo,
• że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.

Co ciekawe – w k.s.h. nie ma analogicznego przepisu dotyczącego spółek akcyjnych. Nie oznacza to, że członkowie zarządu spółek akcyjnych są całkowicie bezkarni. Mogą oni ponieść odpowiedzialność na zasadach opisanych w Kodeksie cywilnym.