Do czego w czasie upałów zobowiązany jest pracodawca? Jakie warunki powinien zapewnić pracownikom?

Ostatnie lata przyzwyczaiły nas do sytuacji, w której zima płynnie przechodzi w upalne lato. Nie inaczej jest w tym roku. Wysokie temperatury dają nam się we znaki, a wszystko to zbiega się z powrotem pracowników do biur po lockdownie. Praca w upale to  prawdziwe wyzwanie tak dla pracowników jak i pracodawców. Jednym i drugim pomagają przepisy BHP, które jasno określają zasady zapewnienia komfortu pracy w skrajnych temperaturach. 

Na straży bezpieczeństwa pracowników stoją: prawo pracy oraz przepisy Bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto w tym miejscu doprecyzować, iż tzw. przepisy BHP nie mieszczą się w jednej ustawie, a są zbiorem zasad zgromadzonych w kilkunastu ustawach i rozporządzeniach. Organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, a w szczególności przepisów BHP w miejscu pracy jest Państwowa Inspekcja Pracy. 

Z jednej strony mamy konkretne przepisy wprowadzone przez ustawodawcę, z drugiej pewne wytyczne i sugestie kierowane do przedsiębiorców ze strony inspektorów pracy. Jeśli pracodawca nie respektuje prawa, grożą mu opisane przez ustawodawcę konsekwencje. Za stosowanie bądź niestosowanie się się do wytycznych nie można pociągnąć nikogo do odpowiedzialności karnej. Bezsprzecznie można jednak powiedzieć, że wszelkie wsparcie okazane pracownikom w kwestii przyjaznych warunków pracy, wpływa na atmosferę pracy i wydajność pracowników. Warto więc o to zadbać.

Praca w upale – co powinien zagwarantować swoim pracownikom pracodawca?

Nadrzędny zasada BHP jasno mówi o tym, że każdy pracownik ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sformułowanie to jest na tyle ogólne, że aż prosi się o szeroką interpretację. Konkretne przepisy Kodeksu pracy doprecyzowują jednak ten ogólny przepis. Nas w tym momencie interesuje to, co prawodawca ma na myśli przez sformułowanie „bezpieczne i higieniczne warunki pracy” w czasie upałów.

Niestety niewiele zapisów opisuje bezpośrednio warunki pracy latem, nie jest też jednak tak, że w tym zakresie nie chroni nas żaden przepis.

Z Kodeksu pracy wynika jasno, iż pracodawca zobowiązany jest do zapewnienia nam dostępu do zimnych płynów w ilości, która zaspokoi nasze potrzeby. Dotyczy to szczególnie pracy w warunkach wyjątkowo uciążliwych, czyli na otwartej przestrzeni w temp. powyżej 25 *C, natomiast w zamkniętych biurach i zakładach pracy w temperaturze powyżej 28 *C.  Jeżeli w pobliżu (dokładnie w odległości do 75 metrów) jest źródło wody kranowej, która nadaje się do picia, to pracodawca może uznać, że realizuje swój ustawowy obowiązek. 

Nie jest to jednak jedyny akt prawny zwracający uwagę na ten obowiązek pracodawcy. Doprecyzowuje go bowiem Rozporządzenie Rady Ministrów dotyczące tzw. profilaktycznych posiłków i napojów. Aby szeroka definicja nie pozostawiła wątpliwości w kwestiach dotyczących pracy w upale, ustawodawca w drodze rozporządzenia określił dokładnie rodzaje posiłków i napojów oraz wymagania, jakie powinny spełniać, a także przypadki i warunki ich wydawania. Jeśli interesują was szczegółowe wytyczne, warto zajrzeć do treści rozporządzenia.

Dodatkowo jeśli pracownik wykonuje prace brudzące na otwartej przestrzeni, a temperatura jest bardzo wysoka i nie ma dostępu do bieżącej wody, pracodawca musi zapewnić przynajmniej 90 litrów wody dziennie do celów higienicznych. 

Szczególne prawa w trakcie upałów – dla kogo?

Przepisy nie regulują, jaka może być maksymalna temperatura w pomieszczeniu. Trzeba jednak podkreślić, że ustawodawca szczególną ochroną przed wysokimi temperaturami w pracy objął pracowników młodocianych (16-18 lat). Nie mogą oni wykonywać swoich obowiązków, gdy temperatura w pomieszczeniu przekracza 30°C, a wilgotność 65%.

Kobietom w ciąży i w okresie karmienia zabronione jest natomiast wykonywanie pracy w środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu (jak to określił ustawodwaca), szczególnie przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C, przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniu o temperaturze pośredniej.

Czy możemy odmówić świadczenia pracy podczas upałów?

Jak już wspomnieliśmy niestety ani przepisy BHP, ani kodeks pracy nie określają precyzyjnie górnej granicy temperatury w biurze bądź zakładzie pracy, która uprawniałaby osoby zatrudnione do zrezygnowania z wykonywania pracy w danym dniu bądź okresie. Przepisy prawne nakładają jedynie na pracodawcę obowiązek zapewnienia pracownikom temperatury adekwatnej do rodzaju wykonywanej pracy. Żaden przepis nie formułuje jasnego przyzwolenia do rezygnacji z pracy przy danych warunkach atmosferycznych. Natomiast pod taką sytuację możemy podciągnąć Art. 210. Kodeksu pracy, który mówi o tym, że jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i zagrażają bezpośrednio zdrowiu lub życiu pracownika, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy. 

Z tego tytułu nie może mieć obniżonego wynagrodzenia, jest jednak zobowiązany poinformowania o tym zdarzeniu swojego bezpośredniego przełożonego. Wielu prawników zwraca jednak uwagę, że takie sytuacje są jednak sytuacjami wyjątkowymi.

Jakie zalecenia w trakcie upałów daje Państwowy Inspektorat Pracy?

Pracodawca nie ma obowiązku zapewnienia klimatyzacji, ale wykorzystanie jej oraz wentylatorów PIP zaleca.  Przypomina jednocześnie, że klimatyzatory należy czyścić, odgrzybiać oraz monitorować ich działanie, tak, aby nie powodowały przeciągu i nie szkodziły zdrowiu pracowników. Ponadto różnica między temperaturą w pomieszczeniu a na zewnątrz nie powinna być zbyt duża.

W przypadku pracowników, którzy pracują powyżej 8 godzin zalecane jest skrócenie czasu pracy (bez obniżenia wynagrodzenia), bądź wydłużenie przerwy tak, aby w najgorętszym okresie dnia nie przebywali oni na słońcu.


Dodatkowo istotne jest zabezpieczenie okien w postaci rolet, żaluzji czy verticali. Te odbiją światło padające na monitory. Nieznacznie, ale jednak obniżają one temperaturę w pomieszczeniu. Część pracodawców decyduje się na montaż nowoczesnych markiz lub markizolet zewnętrznych do okien pionowych, które absorbują promienie słoneczne już przed szybą i emitują dzięki temu ciepło na zewnątrz. 

Jakie kary grożą pracodawcom za niestosowanie się do przepisów?

Jeżeli pracodawca odmówi dostarczenia wody, wówczas może mu grozić kara grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł. Grzywnę 1-2 tys. zł może nałożyć inspektor pracy w drodze mandatu. Wyższą karę może zasądzić wyłącznie sąd, jednak aby do tego doszło konieczne jest uzasadnienie udowodnienie naprawdę rażącego naruszenia obowiązków pracodawcy. W takich przypadkach inspektor kieruje sprawę do sądu, który nakłada grzywnę i decyduje o jej wysokości. 

Praca w upale a obowiązki pracodawcy – podsumowanie

Wysokie temperatury wpływają na obniżenie samopoczucia pracowników i zmniejszenie ich wydajności. W skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do odwodnienia bądź wyczerpania cieplnego, powodującego zmęczenie, senność, poczucie wyczerpania. To znów może skutkować nudnościami i zasłabnięciami. 

Abstrahując od konieczności wprowadzenia w życie przepisów, do których zobowiązuje prawo, to w interesie pracodawcy jest to, aby pracownicy czuli się komfortowo w środowisku pracy, byli wydajni i mieli zapał do działania. Dobrze jest więc stworzyć odpowiednie warunki pracy w tym szczególnym upalnym czasie, tak aby po pracy w zdrowiu móc cieszyć się słońcem i ciepłem.