Kto może uzyskać zasiłek opiekuńczy? Jaka jest podstawa do jego wyliczenia i jego wysokość? Jakie dokumenty należy złożyć, aby otrzymać to świadczenie? Kto nie ma do niego prawa?

Podmioty uprawnione

Na wstępie warto zaznaczyć, że zasiłek opiekuńczy przysługuje wszystkim osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, czyli:

  • pracownikom,
  • członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
  • osobom wykonującym pracę nakładczą,
  • osobom wykonującym pracę na podstawie umowy uaktywniającej,
  • osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym,
  • osobom wykonującym odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
  • osobom odbywającym służbę zastępczą,
  • duchownym.

Okoliczności

Zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad:

  1. dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
    • nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, a także w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą lub dziennego opiekuna sprawujących opiekę nad dzieckiem,
    • porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi lub rodzicowi sprawowanie opieki,
    • pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica dziecka, stale opiekujących się dzieckiem, w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne;
  2. chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat,
  3. innym chorym członkiem rodziny.

Za nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego lub szkoły, do których uczęszcza dziecko uważa się takie zamknięcie tych placówek, o którym pracownik został zawiadomiony w terminie krótszym niż 7 dni przed dniem ich zamknięcia. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 6 marca 1979 r. sygn. akt II UZP 4/79, OSP 1980/7/130)

Pod pojęciem członków rodziny należy rozumieć małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochę, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku powyżej 14 lat – jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki. Natomiast mówiąc o dzieciach należy mieć na uwadze dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Prawo do zasiłku opiekuńczego :

  • przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem chorobowym, bez okresu wyczekiwania,
  • przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, a zasiłek wypłaca się tylko jednemu z rodziców, temu, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres,
  • z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat przysługuje także rodzicom niepozostającym w formalnym związku małżeńskim.

Zasiłek opiekuńczy przysługuje pod warunkiem, że nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić opiekę. W przypadku sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do lat 2, zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet wówczas, gdy są inni członkowie rodziny mogący zapewnić opiekę.

Za członka rodziny mogącego zapewnić opiekę nie uważa się m.in.:

  • osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
  • osoby chorej,
  • osoby, która jest niesprawna fizycznie lub psychicznie za względu na swój wiek,
  • osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
  • pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,
  • prowadzącej działalność pozarolniczą osoby, która nie może regulować czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
  • osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeśli odmawia ona sprawowania opieki.

Zasiłek opiekuńczy

Zasiłek opiekuńczy w dodatkowym wymiarze

Odnosząc się do art. 32a ustawy należy zauważyć, że w przypadku gdy ubezpieczona matka dziecka przed upływem 8 tygodni po porodzie:

  1. przebywa w szpitalu albo w innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem albo
  2. legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo
  3. porzuciła dziecko

– ubezpieczonemu – ojcu dziecka przysługuje dodatkowo, niezależnie od zasiłku określonego w art. 32, zasiłek opiekuńczy w wymiarze do 8 tygodni, jeżeli przerwie zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Przepis ten ma także zastosowanie do innego członka rodziny.

 Brak prawa do świadczenia

Art. 34 określa, że zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.

Wymiar

Ustawodawca wskazał, że zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres:

  1. 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dziećmi,
  2. 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innymi członkami rodziny.

Co więcej, zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi i innymi członkami rodziny za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym.

Przepisy te stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Okres pobierania zasiłku dodatkowego w sytuacjach opisanych w art. 32a nie jest wliczany do powyższych limitów.

 Wysokość zasiłku

Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Dla pracowników i osób nie będących pracownika należy ustalić podstawę w odrębny sposób.

Przy ustalaniu prawa do zasiłki opiekuńczego stosuje się także przepisy, które mówią że :

  • za każdy dzień sprawowania opieki, nie wyłączając dni wolnych od pracy, wypłaca się 1/30 część podstawy wymiaru zasiłku,
  • pracownik nie nabywa prawa do zasiłku opiekuńczego, jeśli w okresie sprawowania opieki zachowuje prawo do wynagrodzenia,
  • nie przysługuje prawo do zasiłku opiekuńczego za okres sprawowania opieki w czasie przebywania na urlopie bezpłatnym lub wychowawczym (prawo do zasiłku występuje po zakończeniu tych urlopów),
  • w okresie płatności zasiłku (60 dni w roku) nie uwzględnia się dni, za które zasiłek nie przysługuje – np. pracownica sprawuje opiekę nad matką przez 16 dni, ale otrzymuje zasiłek za 14 dni, to z limitu 60 dni odejmowane jest 14 dni,
  • ubezpieczony traci prawo do zasiłku, w sytuacji gdy wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z przeznaczeniem lub gdy zostało ono sfałszowane. 

Dokumentacja

Często (nie zawsze) dokumentem, jaki potrzebuje ubezpieczony jest druk ZUS ZLA, czyli zwolnienie lekarskie. Od  1 stycznia 2018 r. zaświadczenia lekarskie  mają być wystawiane wyłącznie w formie dokumentu elektronicznego tzw. e-zwolnienia. We wszystkich natomiast przypadkach, aby uzyskać zasiłek opiekuńczy konieczne jest wypełnienie formularza ZUS Z-15. Zazwyczaj trzeba także przygotować dodatkowe dokumenty, zależne od tego z jakie powodu sprawowana jest opieka i kto jest płatnikiem zasiłku.

Dokumenty, jakie należy przekazać płatnikowi składki chorobowej (najczęściej pracodawcy) przedstawione zostały poniżej wraz z podziałem na konkretne sytuacje.

zasiłek opiekuńczy

dodatkowy zasiłek opiekuńczy

Jeżeli zasiłek wypłacany jest przez ZUS, do jego wypłaty niezbędne jest dodatkowo (oprócz dokumentów wskazanych wyżej) zaświadczenie płatnika składek wystawione na druku:

  • ZUS Z-3 – w przypadku pracowników,
  • ZUS Z-3b – w przypadku ubezpieczonych wykonujących pozarolniczą działalność, ubezpieczonych współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz duchownych,
  • ZUS Z-3a – w przypadku pozostałych ubezpieczonych.

W przypadku gdy zasiłek opiekuńczy jest wypłacany przez ZUS, odpowiednie wyżej wymienione dokumenty niezbędne do ustalenia prawa i wypłaty zasiłku opiekuńczego, mogą być złożone w formie papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego uwierzytelnionego z wykorzystaniem kwalifikowanego certyfikatu lub profilu zaufanego ePUAP przekazanego na elektroniczną skrzynkę podawczą ZUS przez profil PUE ZUS.