Na jakich zasadach współmałżonek może pomagać w działalności? Jakie formy umowy można z nim zawrzeć?

Aneta Socha-Jaworska

Przedsiębiorca prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą. Małżonka pomaga mu przy prowadzeniu tej działalności. Czy za taką osobę należy opłacać składki ZUS? Jeśli tak, to od jakiej podstawy? Jakie istnieją możliwości?

W kontekście tematu składek ZUS, myślę że warto zastanowić się nad kwestią współpracy przy prowadzeniu działalności, rodzajami umów jakie mogą zostać podpisane.

Jak właściwie do tego tematu podejść? Jakie możliwości ma przedsiębiorca?

Składki za żonę pomagającą przy prowadzeniu działalności

Osoba współpracująca

Pisałam już wcześniej o tym, jakie warunki muszą zostać spełnione, aby dana osoba – w tym wypadku małżonka, została uznana za osobę współpracującą. Odniosę się teraz to aktów prawnych regulujących kwestie podlegania pod ubezpieczenia oraz podstawy do opłacania składek ZUS. Na początku należy mieć na względzie art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które stanowią o tym, że składka emerytalna, rentowa i wypadkowa są dla osoby współpracującej obowiązkowe, natomiast zgodnie z art. 11 ust. 2 składka chorobowa jest dobrowolna. Art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wskazuje na to, że za osobę współpracującą należy obowiązkowo opłacać składkę zdrowotną.

Podstawą do opłacanie składek :

– społecznych jest zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek (art. 18 ust.8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych),

– na fundusz pracy, jest taka sama jak w przypadku składek społecznych (art. 104 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy),

– na ubezpieczenie zdrowotne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku (art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych)

Warte zaznaczenia jest, że w przypadku osoby współpracującej zazwyczaj między stronami nie ma podpisanej umowy.

Umowa o pracę

Kolejne rozwiązanie jakie może zostać zastosowane, to podpisanie umowy o pracę z małżonką. Wówczas zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących,to dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Oznacza, to że składki społeczne i zdrowotne odprowadzane są jak za osobę współpracującą, kwota wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę nie ma znaczenia.

Umowa zlecenie – odpłatna

W sytuacji, gdy przedsiębiorca podpisze z małżonką umowę zlecenie, to wówczas składki społeczne odprowadzane są od kwoty określonej w umowie. Jeśli jest to jedyny tytuł do ubezpieczenia, to obowiązkowo z tego tytułu należy odprowadzić składki emerytalną, rentową, wypadkową i zdrowotną, składka chorobowa jest dobrowolna – art. 6 ust. 1 pkt 4, art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowaych ze środków publicznych

Kwestia opłacania FP za osobę wykonującą zlecenie, zależy od kwoty wynagrodzenia. Jeśli jest ono nie mniejsze niż kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, to wówczas należy opłacać FP zgodnie z art. 104 ust.1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W przeciwny wypadku, składki tej się nie opłaca.

Podstawą do opłacania składek :

– społecznych jest przychód (art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych)

– na fundusz pracy (jeśli należy ją opłacić), jest taka sama jak w przypadku składek społecznych (art. 104 ust.1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy)

– na ubezpieczenie zdrowotne stanowi przychód pomniejszony o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe (jeśli jest opłacana) finansowanych przez ubezpieczonego (art. 81 ust. 1 w związku z ust.6 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych)

Umowa zlecenie – nieodpłatna

Zasadą jest, że składki z tytułu umowy zlecenie pobierane są wówczas, gdy za wykonane czynności dana osoba otrzymuje wynagrodzenie. Wynika to wprost z art. 18 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. A co, gdy przedsiębiorca podpisze z żoną umowę zlecenie bez wynagrodzenia? W konsekwencji należy uznać, że nieodpłatne wykonywanie umowy zlecenia nie stanowi tytułu do objęcia zleceniobiorcy obowiązkowymi ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym.

Wielu doradców stoi na stanowisku, iż jeżeli małżonek wykonuje pracę na podstawie nieodpłatnej umowy zlecenia albo umowy o dzieło, którą zawarł z małżonką prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, w zakresie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jest uważany za osobę współpracującą, chyba że nie pozostaje ze swoją małżonką we wspólnym gospodarstwie domowym.

Ponadto można spotkać się ze stanowiskami ZUS, według którego współmałżonek wykonujący darmowe zlecenie nie jest, w świetle przepisów, ani pracownikiem, ani zleceniobiorcą (nie ma przychodu, a więc podstawy wymiaru składek). Wówczas może on być traktowany jako osoba współpracująca. Jeśli małżonkowie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, może to być dodatkowy argument dla ZUS, aby potraktować daną osobę jako współpracującą.

Warto w takich sytuacjach wystąpić z wnioskiem o indywidualną interpretację.

Umowa o dzieło

Przepisy stanowią o tym, że umowa o dzieło nie stanowi tytułu do ubezpieczenia. Wyjątek, gdy zawarta jest z własnym pracownikiem – art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art. 66 ust. 1 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Niezależnie od powyższego należy wskazać, że małżonek przedsiębiorcy, który zostanie przez niego zatrudniony na podstawie umowy o dzieło, może zostać uznany przez ZUS za osobę współpracującą, jeżeli małżonkowie prowadzą wspólne gospodarstwo domowe.

Podsumowanie

Ogólnie przedsiębiorca ma kilka możliwości. Z małżonką może zostać podpisana umowa o pracę, zlecenie lub może ona dla celów ubezpieczeń być osobą współpracującą. Należy dobrze zastanowić się nad dobry i bezpiecznym rozwiązaniem. Trzeba mieć na względzie kwestie tego, że może zostać to skontrolowane przez ZUS. Poniżej krótkie zestawienie informacji przedstawionych w artykule.

Tytuł do ubezpieczenia

Podleganie pod ubezpieczenie

Uwagi

osoba współpracująca

obowiązkowo : emerytalna, rentowa, wypadkowa, zdrowotna

dobrowolnie : chorobowa

podstawa składek, jak dla przedsiębiorców opłacających duży ZUS

umowa o pracę

obowiązkowo : emerytalna, rentowa, wypadkowa, zdrowotna

dobrowolnie : chorobowa

dla celów ubezpieczenia osoba traktowana jest jak osoba współpracujące

umowa zlecenie – odpłatna

obowiązkowo : emerytalna, rentowa, wypadkowa, zdrowotna

dobrowolnie : chorobowa

dla wyliczenia składek znaczenie ma wynagrodzenie określone w umowie

umowa zlecenie – nieodpłatna

nie podlega

należy mieć na względzie, że może zostać to zakwestionowane przez ZUS

umowa o dzieło

nie podlega

należy mieć na względzie, że może zostać to zakwestionowane przez ZUS